लुम्बिनी क्षेत्रका सारस (क्बचगक ऋचबलभ) संरक्षण प्रयासमा एक महत्वपूर्ण माइलस्टोन हासिल भएको छ। नेपालमा पहिलो पटक सारसमा जीपीएस ट्यागिङ (न्एक् त्बननष्लन) सफलतापूर्वक सम्पन्न गरिएको छ। यस महत्वपूर्ण कार्यको नेतृत्व लुम्बिनीका युवा संरक्षणकर्मी अर्जुन कुर्मी ले गरेका हुन्।
जीपीएस ट्यागिङका माध्यमबाट सारसको दैनिक चाल–ढाल, बसोबास, भ्रमण मार्ग तथा प्रजनन क्रममा हुने गतिविधिहरूको वैज्ञानिक अध्ययन गर्न मद्दत पुग्ने अपेक्षा गरिएको छ। लुम्बिनी क्षेत्रलाई अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा सारसको महत्त्वपूर्ण आवासस्थल मानिँदै आएको छ, र यस क्षेत्रमा बढ्दो संरक्षण प्रयासका लागि यो कदम ऐतिहासिक मानिएको छ।
अर्जुन कुर्मीले भने, “सारसको दीर्घकालीन संरक्षणका लागि वैज्ञानिक तथ्य अत्यन्त आवश्यक हुन्छ। जीपीएस ट्यागिङ मार्फत सारसको वास्तविक अवस्थाबारे देश–विदेशका अनुसन्धानकर्तालाई प्रामाणिक डेटा उपलब्ध हुनेछ।
”यस परियोजनामा स्थानीय समुदाय, संरक्षणकर्मी तथा सरोकारवाला निकायहरूको सक्रिय सहयोग रहेको बताइएको छ। बेईजिङ फरेष्ट युनिभरसिटी, चीनको प्राविधिक सहयोगमा भक्तपुर बहुमुखी क्याम्पस, त्रि. बि. का प्राणीशास्त्री तथा नेपाल पन्छी संरक्षण संघ (बिसिएन)का कार्यकारी सदस्य दिक्पालकृष्ण कर्माचार्य र ग्रीन युथ अफ लुम्बिनीका अध्यक्ष तथा सारस संरक्षणकर्मी अर्जुन कुर्मीले नेपालमा पहिलो पटक रुपन्देहीमा तीन र कपिलवस्तुमा तीन गरी ६ वटा सारसमा सेटेलाईट ट्याग लगाएका छन्।।
सारसको आनीबानी, विचरण मार्ग, चाल गतिविधी र प्रजनन विषयमा अध्ययन गर्न सेटेलाईट ट्याग लगाईएको कर्माचार्यले बताए । यसबाट सारसको उडान मार्ग, विश्राम स्थल, कुन समयमा कुन क्षेत्र प्रयोग गर्छन् ? र मौषमी स्थानान्तरणका नयाँ सूचनाहरु बाहिर आउनेछन् । यी नविनतम सुचना अन्य माध्यमबाट पत्ता लगाउन नसकिने उनले त्यसैले जिपिएस ट्याग लगाईएको हो । यसबाट आउने नतिजाले सारस संरक्षणका कुन क्षेत्रमा के गर्नु पर्छ भन्ने योजना बनाउन सहयोग पुग्नेछ ।
